Depremler Nedir, Nasıl Ölçülür, Nerede Olur?
Deprem, yerkabuğundaki iki bloğun bir fay düzlemi boyunca aniden kaymasıyla meydana gelir. Kırılmanın yer içinde başladığı noktaya hipomerkez (odak), yer yüzeyindeki dik izdüşümüne ise episantr (merkez üssü) denir. Büyük depremden önce aynı bölgede yaşanan küçük sarsıntılar öncüler, sonrasında gelen daha küçük sarsıntılar artçılar olarak adlandırılır. Büyük depremin (anaşok) büyüklüğüne bağlı olarak artçılar haftalar, aylar, hatta yıllar sürebilir.
Depremler neden ve nerede olur?
Dünya; iç çekirdek, dış çekirdek, manto ve kabuktan oluşur. Kabuk ve üst manto, gezegeni ince bir “deri” gibi sarar; ancak bu bütün değil, yavaşça hareket eden levha parçalarına ayrılmıştır. Levhaların kenarları (levha sınırları) çok sayıda fay içerir ve depremlerin büyük çoğunluğu bu faylarda oluşur. Levha kenarları pürüzlü olduğu için takılır; hareket bir süre sürtünmeyle engellenir. Biriken gerilme sürtünmeyi yendiğinde fay “kilitten çıkar” ve deprem olur.
Yeryüzü neden sarsılır?
Fay kilitliyken biriken enerji, kırılma anında sismik dalgalar halinde her yöne yayılır. Bu dalgalar yüzeye ulaştığında zemini ve üzerindeki yapıları sallar.
Depremler nasıl kaydedilir?
Sismograflar depremleri kaydeder; elde edilen kayıt sismogramdır. Cihaza sabitlenen bir taban ve serbest asılı ağır bir kütle bulunur. Zemin sallanınca taban hareket eder, kütle görece sabit kalır; aradaki fark çizgi olarak kaydedilir.
Depremin büyüklüğü nasıl ölçülür?
Bir depremin büyüklüğü, kırılan fayın boyu ve faydaki kayma miktarına bağlıdır. Bilim insanları bunu yüzeydeki sismografların kaydettiği dalgaları analiz ederek belirler. Kayıttaki “dalga boyunun uzunluğu” fayın boyuna, “salınımın genliği” kayma miktarına işaret eder. Bu tek sayıya büyüklük denir. Ayrıca depremin farklı noktalarda hissedilme şiddeti (yoğunluk) konuma göre değişir.
Depremin yeri nasıl bulunur?
Sismogramlarda daha hızlı gelen P dalgası ile daha yavaş gelen S dalgası arasındaki zaman farkı, istasyona olan uzaklığı verir. Ancak yönü vermez. En az üç istasyondan elde edilen uzaklık dairelerinin kesişimi, episantrı (merkez üssünü) belirler. Bu yönteme üçleme (triangülasyon) denir.
Depremler öngörülebilir mi?
Hayır. Belirli bir fayda gelecekte deprem olacağını bilsek de, ne zaman olacağını bugünkü bilimle öngörmek mümkün değil.
“Deprem havası” veya hayvanların önceden hissetmesi doğru mu?
Kesin kanıt yok. Hava olaylarının depremleri etkilediğine ya da hayvanların/insanların önceden sezdiğine dair mekanizma bilimsel olarak açıklanmış değil.
Not: Bu içerik, USGS’in kamu malı kaynaklarından derlenmiş olup Türkçe’ye çevrilerek haber formatında düzenlenmiştir.
Lisa Wald (U.S. Geological Survey) tarafından “The Green Frog News” için yazılmıştır.
YORUM YAPIN